ساڵێك بەسەر تەمەنی حكومەتدا تێپەڕی... دەستكەوتی بێ وێنە لە كەرتی تەندروستیدا، كە ڕێژەی تەواوكردنیان لەسەدا ٨٩ تێپەڕیوە

بەغدا - INA – نەسار حاج
دارشتنەوەی: حسێن ناسڕ
كەرتی تەندروستی لە بەرنامەی حكومەتدا ئەولەویەتێكی سەرەكی وەرگرت كە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران لە یەكەم ڕۆژی دەستبەكاربوونیەوە كاری لەسەر كرد، جا لە ڕێگەی سەردانی مەیدانییەوە بێت، چ لە ڕێگەی بەدواداچوون بۆ دۆسێی پڕۆژەكانی نەخۆشخانە تەواو نەكراوەكان، یان بە ناوخۆییكردنی دەرمانەكان.
لەمبارەیەوە، ساڵح حەسناوی وەزیری تەندروستی تەواوبوونی 89%ی بەرنامەی حكومەتی ڕاگەیاند، جەختیشی كردەوە كە دۆسێی قاچاخچێتی ماددە هۆشبەرەكان چارەسەر كراوە.
حەسناوی بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند، “پرۆسەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە وەزارەتی تەندروستی و دامودەزگا لقەكانی لە بەغدا و پارێزگاكان بەپێی بەستێنی كار و میكانیزمی پەسەندكراو بە پشتبەستن بە هەنگاو و ڕێكارە واقیعییەكان، داتای ورد، بەردەوامە و بەدواداچوونی مەیدانی لەلایەن لیژنەكانی چاودێری و پشكنینی تایبەتمەندەوە لەم ڕووەوە”، ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە “ هەماهەنگی لە نێوان دەسەڵاتی چاودێری و پشكنین و یاسایی لە وەزارەت، دەستەی دەستپاكی، و لەگەڵ لیژنەكانی پەرلەمان لە ئەنجومەنی نوێنەران سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی”.
ئاماژەی بەوەشكرد:”بە وردی و دەستبەجێ و بەجدی بەدواداچوون بۆ دۆسێی دژە گەندەڵی دەكەین”، ئاماژەی بەوەشكرد، “پەیوەندی لەگەڵ هاوڵاتیان هەیە لەڕێگەی دەزگاكانی سكاڵا و وەڵامدانەوە و چاودێریكردنی بەردەوامی میدیایی ئەوەی كە لەڕێگەی میدیای بینراو و چاپكراو و دەنگییەوە پێشكەش دەكرێت و  تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر و چارەسەر بۆ ئەو كێشانەی كە ڕوودەدەن، هەروەها چاودێریكردنی سكاڵا و حاڵەتەكانی گەندەڵی بە مەبەستی بەدواداچوونی مەیدانی و گرتنەبەری ڕێوشوێنی گونجاو و چارەنووسساز لەو ڕووەوە.”
حەسناوی دووپاتی كردەوە، "دەیان سەردانی پشكنین و چاودێری لە كەرتی گشتی و تایبەت ئەنجامدراون، لەوانەش زۆرێك لە دەرمانخانە و كۆگاكان و نەخۆشخانە ئەهلیەكان، كە فەرمانی داخستنیان دەرچووە، ڕەوانەكردنی بۆ دەستەی دەستپاكی و دادگای كارامە كراوە، و سزا و غەرامەی دارایی بەپێی یاساكانی كارپێكراو سەپێندرا”.
  وەزیری تەندروستی لە درێژەی قسەكانیدا وتی، "سكاڵای تاوانكاری و مەدەنی تۆماركرا و بڕە پارەی بیمە لەسەر ئاستی بەڕێوەبەرایەتییەكانی تەندروستی و بەشی سەنتەرەكانی وەزارەت كۆكرایەوە"، ڕوونیشیكردەوە "وەزارەت هەوڵیدا لەڕێگەی گەشتی پشكنینی دەرمانخانەكان و كۆگاكان، و  نووسینگە زانستییەكان، كە تێیدا بە قاچاخ و زیناكردن و قەدەغەكراوی ماددە هۆشبەرەكان چاودێری دەكران، و بە شێوەیەكی گشتگیر مامەڵەیان لەگەڵ دەكرا و لە ڕێگەی تۆمارە فەرمییەكان و لەناوبردنیانەوە."
ڕاشیگەیاند، "وەزارەت دەستیكردووە بە كاركردن لەسەر سیستەمی نیشتمانی بۆ دەرمان (ستیكەری نرخ) بە باركردنی ستیكەرێكی تایبەت، كە لاببرێت بە مەبەستی زانینی نرخی دەرمانەكە، سەرچاوەكەی، و پشكنینی لەلایەن دەسەڵاتی ڕێكخستنەوە لە ڕێگەی  سیستەمی QR لەسەر ستیكەرەكە دانراوە بۆ كەمكردنەوەی حاڵەتەكانی ساختەكاری لە ماددە هۆشبەرەكان و دەستكاریكردنی نرخ و دابینكردنی."
سەبارەت بە پڕۆژە تەندروستییەكان، حەسناوی جەختی لەوە كردەوە كە “یەكێك لە ئەولەویەتەكانی بەرنامەی حكومەت باشتركردنی دۆخی تەندروستی، تەواوكردنی پڕۆژە تەندروستییە دواكەوتووەكان، بەڕێوەبردنی ئەوانەی شایستە بە شێوازی سەردەمیانە، و تەیاركردنیان بە هەموو ڕێوشوێنی خۆپارێزی و ئامێرە پێویستەكان، جگە لەوەش بۆ بەرزكردنەوەی كاری سەنتەرە تایبەتمەندەكانی وەك سەنتەری چارەسەری شێرپەنجە و دڵ و ئەوانی تر، و جێبەجێكردنی یاسای بیمەی تەندروستی و گرنگیدان بە چاودێری تەندروستی دەستپێكردن و پەسەندكردنی سیاسەتێكی نوێ لە بواری هاوردەكردن و پرۆسێسكردنی دەرمان و پێداویستییە پزیشكییەكان، ” ئاماژە بەوە دەكات كە “لەسەدا ٨٩ی بەرنامەی حكومەت تەواو بووە.”
ئاماژەی بەوەشكرد، "زۆر دەستكەوت لە ئاستی كردنەوەی پڕۆژەی تەندروستی ستراتیجی كە نەخۆشخانەكان لەخۆ دەگرێت، لەوان تەواوكردنی نەخۆشخانەی سەیاب لە بەسرە بە توانای 400 قەرەوێڵە، هەروەها نەخۆشخانەی میسان بە توانای 400 قەرەوێڵە هەروەها، و نەخۆشخانەی ئەنبار بە توانای 200 قەرەوێڵە، كە كرایەوە و كەوتە خزمەتەوە"، ئاماژەی بەوەشكرد كە "تەواوكردنی 12 بنكەی تەندروستی لە واست، نەینەوا، دیوانیە، نەجەف و میسان."
ئاماژەی بەوەشكرد، "سێ بنكەی تەندروستی لە میسان هەیە كە ڕێژەی تەواوكردنیان لەسەدا ٩٥ی تێپەڕاندووە"، ئاماژەی بەوەشكرد "١٣ بنكەی تەندروستی ئامادەكراون بۆ كاركردن لەگەڵ كارنامەی تەندروستی خێزان، ٦٣ سەنتەری پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری پلاندانانی خێزان، و هەزار و ٤٨٦ سەنتەری كە هەروەها سەنتەری قەیرانی شیفا گۆڕاوە بۆ سەنتەری چاودێری  و چاكسازی تەندروستی و دەروونی بە توانای 110 خێزان."
ئاماژەی بەوەشكرد، "وزارەتی تەندروسی زۆرێك لە سەنتەری چاودێری و ماڵە تەندروستییەكان و كلینیكە بەناوبانگەكانی بەیانیان و ئێواران و ڕاوێژكاری و هۆڵەكانی نەشتەرگەری كردەوە و نۆژەنكردەوە، جگە لە دانان و مۆدێرنكردنی ئامێری دەستنیشانكردن و چارەسەری لەڕێگەی پاڵپشتیكردن و پەرەپێدانی سەنتەرە تایبەتمەندەكان (سەنتەرەكانی چارەسەركردنی شێرپەنجە، نەخۆشییەكانی دڵ، و شۆردنی كورچیلە) و ئەوانی تر"، ڕوونی دەكاتەوە كە "ڕێوشوێنەكان دەستیان پێكردووەو جێبەجێكردنی یاسای بیمەی تەندروستی، و جێبەجێكردنی پراكتیكی و مەیدانی و ڕێكارەكانی سیستەمەكە، پێداویستییەكانی و میكانیزمەكانی جێبەجێكردنی، و دامەزراوە تەندروستییە حكومی و تایبەتییەكان كە گەرەنتییەكە دەیگرێتەوە بەم زووانە دەست پێدەكات بەپێی ستاندارد و كۆنترۆڵە كوالیتی بەرزەكان (ئامادەكاری كارگێڕی، ئامادەكردنی پاكێجی خزمەتگوزاری، تۆماركردنی ئەلیكترۆنی، خستنەبازاڕی پلاتفۆرمەكە و هتد).”
ئاماژەی بەوەشكرد، “كاركردن بەپێی میكانیزم و كۆنتێكستی تایبەت و لێكۆڵینەوەكراو لە فایلی بەڕێوەبردنی نەخۆشخانە مۆدێرنەكان، تەواوكردنی گرێبەستی دەرمانسازی و هاوردەكردن لە كەرتی گشتی، و كەمكردنەوەی نرخی دەرمان و خزمەتگوزارییەكان، جگە لە جێبەجێكردنی كاری بیركراوە و واقیعی ڕێكارەكانی خۆجێیكردنی پیشەسازی دەرمان ، جەختكردنەوە لەسەر  لەناوبردنی بڕێكی زۆر لە ماددە دەرمانییە دەستبەسەرداگیراوەكان بە ئامادەبوونی نوێنەران بەناوی دەسەڵاتی دادوەری باڵا، ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتەكانی تەندروستی، ناوخۆ، و دارایی.”
گرنگیدان بە كەرتی تەندروستی
سەرۆكی لیژنەی تەندروستی پەرلەمان، ماجد شەنكاڵی، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند، “یەكێك لە ئەولەویەتەكانی بەرنامەی حكومەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران گرنگیدانە بە كەرتی تەندروستی، وبودجەی سێ قۆڵی فیدراڵی چەندین بەرنامەی تایبەت و بەرنامەی حكومی لەخۆگرتبوو كە پاڵپشتی كەرتی تەندروستی دەكرد، گرنگترینیان جێبەجێكردنی بیمەی تەندروستییە، كە زۆر بە زوویی بە تەرخانكردنی بڕی ١٥٠ ملیار دینار لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٣دا دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە”.
هاوبەشی نێوان كەرتی گشتی و تایبەت
شەنكالی لە درێژەی قسەكانیدا وتی: جگە لە هاوبەشی لەگەڵ كەرتی تایبەت لە بەڕێوەبردنی بەشێك لە نەخۆشخانەكانی پارێزگاكانی زیقار، میسان، بەسرە، نەجەف ، كەربەلا، و بابل، جگە لە پاڵپشتی تایبەت بۆ ناوەندەكانی چارەسەركردن، نەشتەرگەری دڵ ، و سەنتەری وەرەمی شێرپەنجە، جگە لە زۆر بابەتی دیكە كە لە بەرنامەی حكومەتدا هاتووە، لەوانەش بەرنامەكانی چۆڵكردن  دامەزراندنی پزیشكی و پشتگیرییەكی زۆر پێشكەش بە كەرتی تەندروستی لە عێراق بە گشتی بەتایبەت لە بواری سەنتەری تایبەتمەند”.
بەرنامەیەكی حكومی نموونەی
لەبەرامبەردا باسم غەرابی ئەندامی لیژنەی تەندروستی لەئەنجومەنی نوێنەران ، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند، “لیژنەی تەندروستی لەماوەی خولی پێنجەمی ئێستای هەڵبژاردندا فشاری خستە سەر لیژنەی دارایی بۆ ئەوەی تەرخانكردنی تایبەتیان هەبێت بۆ وەزارەتی تەندروستی، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە زیاتر لە دوو دەیە تەرخانكردنی كەم بووە.
خێراكردنی تەواوكردنی پڕۆژەكان
غەرابی وتیشی، “بەرنامەی حكومەت بریتی بوو لە خستنەڕووی زۆرێك لە پڕۆژە و پێشنیارەكان، لەوانە دروستكردنی بینا و نەخۆشخانەكان”، جەختیشی لەوە كردەوە كە “بەدواداچوونێكی باش لەلایەن وەزارەتی تەندروستیەوە هەیە، و كارەكانیش لەلایەن ئەوەوە بۆ  چارەسەركردنی زۆرێك لە كێشەكان، خێراكردنی تەواوكردنی نەخۆشخانە دواكەوتووەكان، و كردنەوەی سەنتەری چاكسازی كۆمەڵایەتی.” و هەزاران حاڵەتی پزیشكی وەرەم و حاڵەتی چارەسەرنەكراو لە چوارچێوەی بەرنامەی دامەزراندندا چۆڵكران”.
كردنەوەی نەخۆشخانەكان و چاكسازی لە سەرتاسەری عێراق
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی: هەروەها كردنەوەی نەخۆشخانەكانی سەیاب لە بەسرە، نەخۆشخانەكانی حەكیم لە میسان، نەخۆشخانەی تایبەتمەندی حەدبا بۆ خوێن و چاندنی مۆخی ئێسك لە نەینەوا، هەروەها نەخۆشخانەكانی مەدائن لە بەغدا.هەروەها هەیە نۆژەنكردنەوەی زۆرێك لە نەخۆشخانەكان، لەوانە شاری ئیمامین كازمین ، توبیە،یەرموك، ئیبن بەلەدی، و نەخۆشخانەی منداڵان لە بەغدا، هەروەها نەخۆشخانەیەك. تكریت لە سەلاحەدین، ئەو كردنەوەی كارگەی تەندروستی نیشتمانی كە كارگەیەك بۆ پشتگیری پزیشكی و ئەندامەكان و ئامادەكردن و فراوانكردنی زۆرێك لە نەخۆشخانەكان.
حەسناوی...باشترین وەزیر
حەیدەر سەلمان، ئەو پزیشكە پسپۆڕە و ئارەزوومەندە لە كاروباری سیاسی، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی رایگەیاند: لەگەڵ زیاتر لە وەزیرێكی تەندروستی كارم كردووە، بەڵام باشترین وەزیر كە لە ماوەی كاركردنمدا لە وەزارەت دەرچووە، وەزیری تەندروستی ئێستایە ، دكتۆر ساڵح حەسناوی كە بە كەسایەتیەكی جیاوازە”، ئاماژە بەوە دەكات كە “وەزیر حەسناوی دەستكەوتی هەیە، و لە ماوەی پێشوودا كە خۆی بەڕێوەی بردووە، ٢٦ نەخۆشخانە لە پرۆسەی تەواوبووندا بوون، بەڵام وەستان و  نەكرانەوە دوای ئەوەی وەزارەتەكەی بەجێهێشت و سێ بۆ چوار وەزیر دوای ئەو دەستبەكاربوون، لەكاتێكدا لە كاتی وەرگرتنی ئەركەكانی وەزیری تەندروستیدا كرانەوە و بوونە شاری پزیشكی”.
سەلمان وتیشی، "شارە پزیشكییەكانی بەسرە و كەربەلا و میسان كە بنكەی تەندروستی تایبەتمەندن لە چارەسەركردنی ئالوودەبووانی ماددە هۆشبەرەكان و ئەوانی دیكە بۆ بەساڵاچووان، لە ئێستادا لە پرۆسەی تەواوكردندان".
پەرەسەندن لە ئەنجامدا
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی: پێشكەوتنێكی گەورە لە ئەدای وەزارەت بە سەركردایەتی وەزیری ساڵح حەسناوی دەبینین، هەروەها خێراكردن لە ئامادەكردنی دەرمان و ئامێرەكاندا هەیە، جەختیشی لەوە كردەوە كە  پڕۆژەی نیشتمانی بۆ كۆنترۆڵكردنی ماددە هۆشبەرەكان عێراق دەگوازێتەوە بۆ ئا ئاستێكی زۆر پێشكەوتوو و گەورەیە، چونكە ڕێگە بە بەدواداچوونی دەرمانەكان و میكانیزمێك دەدات بۆ دابەشكردنیان لە هەموو شوێنێك”.
پڕۆژەی گەورە و زەبەلاح
ئاماژەی بەوەشكرد، "پرۆژەی تۆماركردنی نیشتمانی پڕۆژەیەكی زەبەلاحە، جگە لە پڕۆژەی دەرمانی شێرپەنجە، پڕۆژە گەورەكانی پەرەپێدان و بیناسازی و ئاوەدانكردنەوە، و ڕاهێنانی كادیرەكان، جگە لە پرۆسەی چەسپاندنی نەخۆشخانەكان و زیادكردنی توخمەكان كە پێی دەوترێت دەرمانی بەردەوام". 
ئاماژەی بەوەشكرد، "وەزیری تەندروستی تەماحێكی گەورەی هەیە، ئەمەش لە هەوڵەكانیدا بەرجەستە بوو بۆ پێگەیشتنی ئەو بڕیارە گرنگانەی كە ماوەیەكی زۆر درێژە لە شوێنی خۆیانن، ئەویش بیمەی تەندروستییە كە هەموو نەخۆشیەكان لە سەرمای سادە دەگرێتەوە بۆ شێرپەنجە، و لەم حاڵەتەدا نەخۆشەكە بژاردەی ئەوەی هەیە بچێتە نەخۆشخانە نەخۆشخانە تایبەتەكان یان حكومییەكان بە هەمان گەرەنتی.”
پێنج ئەولەویەت
عەباس عەرداوی،شرۆڤەكاری سیاسی، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند، “حكومەتی ئێستا ڕێز لەو پێنج ئەولەویەتە دەگرێت كە لەلایەن خۆیەوە خراوەتەڕوو كە پەیوەندییان بە دابینكردنی خزمەتگوزارییەوە هەیە، بەرەو كەرتی گەشەپێدان و پەروەردە و تەندروستی، ڕۆیشتن بەرەو كەرتی گەشەپێدان و پەروەردە و تەندروستی، و گرنگیدان بە كەرتی ڕێگاوبان كە پەیوەندی بە گەشەپێدانی ئابوورییەوە هەیە”.
جوڵەیەكی گەورە
عەرداوی دەشڵێت، “كەرتی تەندروستی شایەتی گۆڕانكارییەكی زۆر گەورە دەكات كە نوێنەرایەتی دەكرێت بە كردنەوەی زۆرێك لە نەخۆشخانەكان كە لە ماوەكانی پێشوودا هەڵپەسێردراو بوون و جێهێڵراون، هەروەها بەشێكیان تەواو بوون بەڵام لەلایەن وەزارەتەوە وەرنەگیراون، لەكاتێكدا بەغدا ئەمڕۆ شایەتحاڵی نزیكبوونەوەكەیە تەواوكردنی دەیان نەخۆشخانە، كە ئەمەش پرسێكی زۆر گرنگە و كاردانەوەی هەیە”.
بیمەی تەندرووستی
ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد كە "كارتی بیمەی تەندروستی، كە حكومەت هەوڵی تەواوكردنی و تەواوكردنی دەدات بە هەموو كەلوپەلەكانییەوە، زۆر گرنگە چونكە بەڵگەنامەیەكی بنەڕەتی لەخۆدەگرێت لە دەستەبەركردنی چارەسەر، دەرمان، و پێداچوونەوەی تەندروستی بۆ چینە گەورەكانی كۆمەڵگەی عێراق، و هەنگاوێكی گەورەیە و شانازیی بە حكومەتەوە دەكرێت”.