بەغدا - INA
ئەمڕۆ چوارشەممە، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیران،
دهستپێكردنی بهڵگهنامهی هاوچهرخی نیشتیمانی بۆ سیاسهتی نیشتهجێبوون لهعێراق رادهگهیینن، كهئهنجومهنی باڵای نیشتهجێبوون لهناوهراستی مانگی شوباتی رابڕدوو پهسهندی كردووه.
سەرۆکوەزیران لە میانەی کۆبوونەوەی هەماهەنگیی ئەنجومەنی عەرەبی بۆ دانیشتووان و گەشەپێدان لە بەغدا، كە بۆ ئاژانسی هەواڵی عێراقی نێردرا، لە وتارێکدا وتی: دهستپێكردنی بهڵگهنامهی هاوچهرخی نیشتیمانی بۆ سیاسهتی نیشتهجێبوون لهعێراق رادهگهیینن، كهئهنجومهنی باڵای نیشتهجێبوون لهناوهراستی مانگی شوباتی رابڕدوو پهسهندی كردووه. ئاماژەی بەوە كرد كە بهڵگهنامهكه ئاراستهی گشتی دهوڵهت وبنهماكانی چوارچێوهی تهوهره سهرهكییهكانی لهخۆ دهگرێت”
هەروەها ئەوەش هاتووە كە یهكهم جاره پێداچوونهوه بهبهڵگهنامهی نیشتیمانی بۆ سیاسهتی نیشتهجێبوونی ساڵی 2013 بكرێت و بهڵگهنامهیهكی نوێ ئامادهكراوه بۆ چارهسهركردنی ڕكمانیهكانی ئێستا، بههۆی گۆرانكاری كۆمهڵایهتی و دیموگرافی و تهندروستی گهوره كهلهماوهی بیست ساڵی رابڕدوو روویداوه.
روونیشی كردەوە مامهڵكردن لهگهڵ بهڵگهنامهی نوێ بهپێی بهرنامهی حكومهت دهبێت كهئاراستهی روونی دایناوه بۆ پێكهوبهستنهوهی دیاردهی دیموگرافی بهپلانهكانی گهشهپێدانی بهردهوام. هەروەها ئهنجوومهنی وەزیران بۆ گهشهپێدانی مرۆیی داوایی كردووه كهبهڵگهنامه نوێیهكه تهبهنی بكرێت وپهسهند بكرێت، كهبهپێی سهوابتی كۆمهڵگای عێراقی و سروشتی پێكهاتهكانی نیشتهجێبوونی ئامادهكراوه.
لە درێژەی قسەکانیدا، مامهڵكردن لهگهڵ بهڵگهنامهی نوێ بهپێی بهرنامهی حكومهت دهبێت كهئاراستهی روونی دایناوه بۆ پێكهوبهستنهوهی دیاردهی دیموگرافی بهپلانهكانی گهشهپێدانی بهردهوام.ئاماژەی بەوەیش كرد ئهنجوومهنی ویزاری بۆ گهشهپێدانی مرۆیی داوایی كردووه كهبهڵگهنامه نوێیهكه تهبهنی بكرێت وپهسهند بكرێت، كهبهپێی سهوابتی كۆمهڵگای عێراقی و سروشتی پێكهاتهكانی نیشتهجێبوونی ئامادهكراوه.
ڕوونیشیکردەوە بهڵگهنامه لهلایهن كهسانی تایبهتمهند و ئهكادیمی ولهژێر چاودێری راستهوخۆیی لیژنهی نیشتیمانی بۆ سیاسهتهكانی نیشتهجێبوون بههاوكاری و راوێژ لهگهڵ سندووقی نهتهوه یهكگرتووه بۆ نیشتهجێ ئامادهكراوه، بهمهبهستی رهنگدانهوهی بنهما و راسپارده نێودهوڵهتییهكان لهبواری نیشتهجێ و گهشهپێدانی بهردهوام.
ئاماژەی بەوەشکرد، "بەرنامەی حکومەت دابینکردنی ژینگەیەکی کاراکردن پشتڕاستدەکاتەوە کە ڕۆڵی گروپە جیاوازەکانی دانیشتووان بەرزبکاتەوە، لە دابەشکردنی تەمەنیاندا، و ئەوەی پێویستە لەڕووی دەستەبەرکردنی ژیانێکی تەندروست و پەروەردەیەکی کوالیتی، بە لەبەرچاوگرتنی دەرفەتی یەکسان و." کەمکردنەوەی جیاوازی ڕەگەزی، و پابەندبوون بە بەرنامەکانی چاودێری کۆمەڵایەتی بۆ بەساڵاچووان و گروپە لاوازەکانی دانیشتووان."
وتیشی بهرنامهی حكومهت داكۆكی لهسهر دابینكردنی ژینگهیهكی لهبار دهكاتهوه بۆ بههێزكردنی رۆڵی چینه نیشتهجبووه جۆرا جۆراكان لهدابهشكردنی تهمهنهوه و پێداویستی گهرهنتی ژیانی تهندروستی و فێركردنی جۆری، ههروهها لهبهرچاوگرتنی دهرفهتی یهكسانی و كهمكردنهوهی كهلێنهكانی جۆرهكانی كۆمهڵایهتی، و پێگیربوون بهبهرنامهی چاودێری كۆمهڵایهتی بۆ چینی بهساڵاچووان و چینی پاشگوێخراوهكان لهنیشتهجێبووهكان.
ئاماژە بەوە دەکات کە "سیاسهتهكانی نیشتهجێبوون مهبهست لێ تهبهنیكردنی رێكاره راستهوخۆیهكان نییه بۆ كهمكردنی رێژهی منداڵبوون و دانانی سنوورێك بۆ زیادبوونی سهرژمێری ههروهكو بهههڵه لێی تێدهگهن هەروەها وتیشی بهڵگهنامهی هاوچهرخی نیشتیمانی كهئێمه ئهمڕۆ ئاههنگ دهگێرین بهبۆنهی دهستپكردنی، بایهخێكی زۆری بهپرسی پێگهیاندنی لاوانی داوه.
ڕوونیشیکردەوە، "كۆمهڵگای عێراقی هێشتا گهنجه و جۆرێكی دیموگرافی نایابی ههیه كهدهرفهتی راستهقینه بۆ دروستكردنی گهشهپێدانێكی بهردهوامی باش ههیه. ئاماژە بەوەیش كرا كە قوناغهكانی جۆری دیموگرافی رهنگدانهوهی رێژهی خهڵك لهتهمهنی 15ـ64 ساڵی دهدات كهواته سێ بهشی خهڵكه بۆیه تارادهیهك باری دهستی كاری ئابووری سووك دهكات و دهرفهتی باشتركردنی بهرههمیش زیاتر دهكات.
سودانی ڕێنمایی "پێویست دهكات سیاسهتێكێ گهشهپێدانی رژد تهبهنی بكرێت، كهلهسهر پلانهكانی ئابووری و فێركردن و پێگهیاندن بنیاتنراو بێت، بۆ سوود وهرگرتن له تواناكانی لاون كهرێژهی ههره زۆر لهپێكهاتهی نیشتهجێی عێراق بۆ یهكهم لهمێژوویی دا پێكدههێنن، بۆ ئهوهی جۆری دیموكرافی نهبێته باڵایهكه ههروهكو زۆرێك لهشارهزا و تایبهتمهندان هۆشداری لهبارهی دهدهن ،وتیشی و داوا لهدهزگاكانی دهوڵهت دهكهین مامهڵهیهكی رژد لهگهڵ پێداویستی بهڵگهنامهی نیشتیمانی بۆ سیاسهتی نیشتهجێبوون بكهن لهرهسمكردنی سیاسهتهكانی گهشهپێدانی جۆراجۆر، كهئامانج ورێكارهكان لهخۆی دهگرێت، پهیوهستن بهههر یانزده تهوهرهكانی بهڵگهنامهكه لهبواری فێكردن و تهندروستی و پێگهیاندن و چاودێریكردنی چینه پاشگوێخراوهكان و كۆچكردن و بهرجهستهكردنی بهها و هاوبهندییهكانی كۆمهڵگا.
سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ "هەوڵەکانی بەرپرسانی ئامادەکردنی ئەم بەڵگەنامەیە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی گەشەپێدانی مرۆیی و لیژنەی نیشتمانی بۆ سیاسەتەکانی دانیشتووان لە وەزارەتی پلاندانان" دەربڕی، "هەوڵەکانی سندوقی دانیشتوانی نەتەوە یەکگرتووەکان / فەرمانگەی عێراق"ی بەرز نرخاند ، هاوبەشی چالاک لە پرسەکانی دانیشتووان و گەشەپێدان، بۆ بەشداریکردن لە ئامادەکردنی بەڵگەنامەکە و پشتگیریکردن لە دەستپێکردنی."