عێراق.. سەركەوتنی دیپلۆماسی لە گێڕانەوەی شوێنەوارە تاڵانكراوەكان بەدەستهێنا و زیندووكردنەوەی شارە مێژووییەكان

بەغدا - INA- محەمەد تاڵبی
ڕاپۆرت  - خزەیڕ زۆبەعی
عێراق نوێنەرایەتی مۆزەخانەیەكی گەورەی مێژوو دەكات و ئەمەش بەتەواوی ئەو وەسفەیە كە لەلایەن هەڵكەندنی شوێنەوارییەكانەوە دراوە، كە لە كۆتایی سەدەی حەڤدەهەمەوە تا ئێستا گەیشتوونەتە ئەو شارستانیەتانەی كە لەم بەشەی زەویدا نیشتەجێ بوون بینا و بلۆگ و كۆشك و پەرستگایان بەجێهێشتووە و ئەوانیش بەرجەستەی قۆناغە یەك لە دوای یەكەكانی سەردەم بوون.
ئەم شارستانییەتە بەشداری كرد لە دروستكردنی بەشێك لە مێژووی مرۆڤایەتی كە ڕەگێكی قووڵی لە شارستانیەتی مرۆڤایەتیدا داكوتاوە خاكی میزۆپۆتامیا كە بە درێژایی سەدەكان بە دەوڵەمەندییەكەی و ڕەسەنایەتی شارستانیەتەكانی ناسراوە، گۆڕەپانی چەندین ململانێ و ناكۆكی بووە كە كۆمەڵەیەكی زەبەلاحی شوێنەوار و شوێنەواریی لە دوای خۆی بەجێهێشتووە.
بەڕێوەبەری دەستەی شوێنەوارەكان لە وەزارەتی ڕۆشنبیری، عەلی شەڵغەم، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی (INA)ی ڕاگەیاند: ژمارەی ئەو شوێنەوارانەی كە لە تۆمارەكانی دەستەی گشتی بۆ دێرین و میرات لە عێراق تۆماركراون 15 هەزار شوێنە.
ئاماژەی بەوەشكرد : ڕەنگە ئەم ژمارەیە زیادبكات، چونكە زۆرێك لە ناوچەكان لە زۆربەی پارێزگاكانی عێراق بەتایبەتی ئەو شوێنانەی هاوسنوورن لەگەڵ هەرێمی كوردستان، شوێنی سەربازییان هەیە كە شوێنەوارناسان ناتوانن بچنە ناویەوە بەمەبەستی ڕووپێویكردن و بەڵگەنامەكردنی ئەو شوێنانە. هەمان حاڵەت لە بیابانی پارێزگای ئەنبار، لەكاتێكدا زۆربەی شوێنەوارییەكان لە پارێزگاكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق چڕبوونەتەوە، جگە لە پارێزگاری موسڵ، كە خاوەنی چوار پایتەختی ئاشوورییە.
لێپێچینەوە لە تاوانەكانی دزین و قاچاخچێتی كەلوپەلی دێرین، تەحەدایەكی گەورەیە بۆ دەسەڵاتدارانی فەرمی عێراق، بەتایبەتی كە ئەم تاوانانە لەڕێگەی تۆڕە نێودەوڵەتییەكانەوە ئەنجام دەدرێن و لەئەنجامی ئەو تاوانانەشدا عێراق چەندین كەلوپەلی دێرینی لەدەستدا كە لەدوای ساڵی 2003 لە مۆزەخانە یان شوێنەوارەكان دزرابوون ، بەو پێیەی زۆرێك لە كەلوپەلە كۆنەكانی ناوی دزراون و تاڵان كران، هەروەها لە مۆزەخانەكانی تری پارێزگاكانی عێراق وەك موسڵ، بەڵام عێراق سەركەوتوو بوو لە وەرگرتنەوەی 90%ی كەلوپەلە دێرینەكانی تاڵانكراو بە هەوڵێكی زۆر لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیری و گەشتوگوزار و دەستەی گشتی بۆ كەلوپەلی دێرین و میرات، لەمەشدا پاڵپشتی كرا بە هەوڵی وەزارەتی دەرەوە و باڵیۆزخانەكانی كە دەكەونە وڵاتانی جۆربەجۆری جیهان، بە هاوكاری هەوڵەكانی پۆلیسی نێودەوڵەتی (ئینتەرپۆل).
شەڵغەم ئاماژەی بەوەدا : كە ئەو قۆناغەی نائەمنی كە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو هات كە لەو ماوەیەدا شوێنەوارەكانیش لەلایەن دزەكانی كەلوپەلی كۆنەوە هێرشیان كرایە سەر، لەڕێگەی هەڵكۆڵینی نایاساییەوە، هەروەها هیچ داتابەیسێك لەبەردەستدا نییە كە ژمارە و جۆری ئەو شوێنەوارانەی كە لەو شوێنانە دەربازبوون.